Kol isze (głos kobiety) – jego słyszalność jest regulowana prawem żydowskim. W ortodoksyjnym judaizmie zakazane jest, aby mężczyzna, który się modli czy studiuje Torę, słyszał głos śpiewającej kobiety. Pojęcie to przywołuje zarówno obecność, jak i tłumienie głosu kobiecego. Napięcie między słyszalnością a milczeniem można przenieść na grunt rozwoju poezji kobiet w języku jidysz.

Prezentujemy pełne nagranie ze spotkania Joanny Lisek z Krzysztofem Czyżewskim  w dniu 15. stycznia 2019 r. w Krasnogrudzie, poświęconego książce „Kol isze”.

Zbiorowy portret Żydówki wyłaniający się ze stronic monografii stanowi silny kontrapunkt w stosunku do stereotypowych obrazów tradycyjnej żydowskiej kobiecości. Kobiecy żywioł intelektualny i emocjonalny jawi się tu jako mocne koło napędowe przemian modernizacyjnych żydowskiej diaspory, jako strefa łącząca tę ostatnią z otaczającymi ją kulturami zewnętrznymi. […] Nie sposób nie zauważyć, że od początku XIX i XX wieku poetki jidyszowe częstokroć bywają znacznie bardziej radykalne i odważne od swoich nieżydowskich koleżanek po piórze w mówieniu o kobiecości. Tak jakby ich „potrójna marginalizacja” (wg definicji Lisek: „jako przedstawicielek mniejszości narodowej i religijnej, jako kobiet funkcjonujących w systemie patriarchalnym i jako osób piszących w niemającym prestiżu i władzy języku jidysz) działała na rzecz wzmożenia potrzeby rewindykacji i głośnego wypowiadania tego, co jest źródłem cierpienia – ale i dumy, gniewu – ale i ekstazy, poczucia wyjątkowości – ale i siostrzeństwa.

Trudno przecenić zalety tej pionierskiej w języku polskim publikacji. Jest to kolejna w ciągu ostatnich kilkunastu lat monografia odkrywająca przed polskim czytelnikiem bogactwo literatury jidysz rozwijającej się w dużej mierze na ziemiach polskich równolegle do literatury polskiej. Przede wszystkim jednak należy podkreślić, że jest to pierwsza praca po polsku prezentująca zupełnie nieznany do tej pory obszar, jakim jest twórczość literacka żydowskich kobiet. Jest to zarazem pierwsza praca na świecie, która ujmuje omawiane zjawisko w sposób całościowy, przypominając sylwetki twórczyń już znanych, ale także wydobywając na światło dzienne pisarstwo tych, które zostały zupełnie zapomniane i są pomijane w najnowszych badaniach literaturoznawczych w Polsce i za granicą. Ta napisana z pasją książka otwiera przed odbiorcą szerokie przestrzenie czasowe i geograficzne, przybliżając dzieje literatury jidysz w jej kobiecym wymiarze od XVI w. po rok 1939 i prezentując portrety literackie ponad 30 twórczyń z Polski, Litwy, Ukrainy, Rosji i Stanów Zjednoczonych.